Welriekende nachtorchis

Beschrijving van de welriekende nachtorchis

De welriekende nachtorchis (Platanthera bifolia) is een soort uit het geslacht nachtorchis (Platanthera) uit de orchideeënfamilie (Orchidaceae). De naam “nachtorchis” is een verwijzing naar de bloemen die ’s avonds en ’s nachts sterker geuren om hiermee nachtvlinders te lokken die zorgen voor de bestuiving.

Stengels

De groene stengel is rechtopstaand, maar buigt soms wat heen en weer. Deze is hol en min of meer kantig en soms voorzien van een paar schubben. De stengel wordt 20 tot 60 cm hoog.

Bladeren

De welriekende nachtorchis heeft twee grote grondstandige bladeren die zich aan de voet van de stengel bevinden. Ze zijn gaafrandig en langwerpig tot elliptisch van vorm en hebben een stompe of iets spitse punt. Ze staan bijna tegenover elkaar en zijn 5 tot 15 cm lang en 2 tot 5 cm breed. Ze hebben een groene kleur, maar zijn aan de onderkant soms wat roodachtig.

De bovenste 2 tot 5 bladeren zijn schubachtig en veel kleiner en zijn lijnvormig-langwerpig van vorm.

Bloemen

De bloemen zijn tweeslachtig en verspreiden vooral ’s avonds en ’s nachts een aangename lelieachtige geur. De 5 tot 15 cm lange bijna cilindrische aar is losbloemig en bestaat uit 12 tot 25 bloemen. De bloemen zijn wit en vooral op de lip een beetje groen. De schutbladen zijn lancetvormig tot eivormig, enigszins stomp en hebben vijf of meer nerven en een sterke middennerf.

De buitenste bloemdekbladen zijn wit, langwerpig of bijna lancetvormig en staan af. Het middelste bloemdekblad is korter en breder met een hartvormige voet en staat dicht bij de stempelzuil. De binnenste bloemdekbladen zijn meestal groen-wit, maar soms wit of geelachtig. 

De langwerpige lip is 15 tot 22 mm lang, vrij spits, naar beneden gericht, ongedeeld en ongeveer anderhalf keer zo lang als de andere bloemdekbladen.

De witte tot groenachtig witte, bijna horizontaal staande spoor is 2½ tot 3 cm lang en 1½ tot 2 keer zo lang als het vruchtbeginsel. Verder is de spoor draadvormig, spits en naar de top toe iets breder. De helmhokken zijn recht en zijn evenwijdig aan elkaar. 

Vrucht

De vrucht is een doosvrucht en eenzaadlobbig en kiemt dus met één kiemblaadje.

Knollen

De welriekende nachtorchis heeft twee knollen, een nieuwe en een oude knol. In het najaar gaat de oude knol dood. De nieuwe knol overwintert en in het voorjaar groeit hieruit weer de plant.

Verspreiding

De welriekende nachtorchis komt wijdverspreid voor in vrijwel heel Europa. Hij ontbreekt alleen in de IJsland en Moldavië. In Scandinavië is het voorkomen beperkt tot de kustgebieden. Vanuit Europa strekt het verspreidingsgebied zich uit tot de Kaukasus en Iran. Verder naar het oosten komt de soort voor tot Siberië en Mongolië.

Nederland valt geheel binnen het Europese deel van het verspreidingsgebied. De soort is zeldzaam op de Waddeneilanden, in de duinen van noordelijk Noord-Holland, in het oosten van het land en in laagveengebieden. Elders is hij zeer zeldzaam.

Weetjes

• De welriekende nachtorchis is een overblijvende plant die meerdere jaren achtereen kan leven.
• De bloemen verspreiden vooral ’s avonds en ’s nachts een zoete lelieachtige geur.
• De spoor is aan de top vaak gevuld met honing.
• De bloeitijd van de welriekende nachtorchis loopt van juni tot juli.
• De bloem is gericht op bestuiving door nachtvlinders.

Ecologie

Bodem

De orchis groeit op zonnige tot half beschaduwde plaatsen op vochtige tot vrij natte, matig voedselarme, niet bemeste, humusrijke, zwak zure tot kalkhoudende grond. Hij groeit ook in zwak brak milieu (zand, leem, veen en mergel). 

Groeiplaats

De welriekende nachtorchis groeit in grazige heiden en borstelgraslanden, in trilvenen en blauwgraslanden, in veenmosrietlanden en langs bronveentjes, in kalkgraslanden en in duinvalleien, in bosranden, struwelen en in spoorbermen. Hij groeit zelden in open bossen.

Bedreiging

Deze soort kent een zeer sterke achteruitgang welke te wijten is aan ontginning, ruilverkaveling en verzuring.

Bescherming

De soort wordt in België beschermd en staat op de Nederlandse Rode lijst van planten als zeer sterk afgenomen en zeldzaam. In Nederland is de plant vanaf 1 januari 2017 niet meer wettelijk beschermd.

Etymologie

De soortaanduiding bifolia heeft de plant te danken aan het feit dat er meestal maar twee wortelbladeren aan de voet van de plant staan. De Nederlandstalige naam welriekende nachtorchis is aan de plant gegeven omdat de bloemen in de avond en ’s nachts geuren, maar vooral ’s avonds welriekend zijn.

Bronnen

• Welriekende nachtorchis. (2023, juli 16). Wikipedia, de vrije encyclopedie. Opgehaald 14:35, juni 26, 2024 van https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Welriekende_nachtorchis&oldid=64716577.
• Welriekende nachtorchis. In: FLORON Verspreidingsatlas Vaatplanten, 27 juni 2024, https://www.verspreidingsatlas.nl/0950
• Welriekende nachtorchis Platanthera bifolia, Nederlands Soortenregister, https://www.nederlandsesoorten.nl/linnaeus_ng/app/views/species/nsr_taxon.php?id=119132, Geraadpleegd 27 juni 2024
• Waarneming.nl, Stichting Observation International en lokale partners, 27 juni 2024, https://waarneming.nl/species/2678/
• Seite „Zweiblättrige Waldhyazinthe“. In: Wikipedia – Die freie Enzyklopädie. Bearbeitungsstand: 12. Juni 2024, 07:21 UTC. URL: https://de.wikipedia.org/w/index.php?title=Zweibl%C3%A4ttrige_Waldhyazinthe&oldid=245845024 (Abgerufen: 27. Juni 2024, 16:23 UTC)
• Wikipedia contributors. (2023, December 9). Platanthera bifolia. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved 16:24, June 27, 2024, from https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Platanthera_bifolia&oldid=1189090290