Sleutelbloemvlinder

Beschrijving van de sleutelbloemvlinder

Mondiaal

Het verspreidingsgebied van de sleutelbloemvlinder loopt van Centraal-Spanje tot Centraal-Rusland. In het noorden komt de soort voor van Zuid-Engeland, door heel Frankrijk en de Benelux, tot aan Polen, Wit-Rusland en de Baltische staten. In het zuiden strekt het gebied zich uit over Italië, behalve de eilanden en het uiterste zuiden, maar wél met Sicilië en de Balkan, tot aan de Zwarte Zee.

In sommige delen van Zuid- en Midden-Europa komt deze vlinders veel voor, maar in andere gebieden nemen de aantallen sterk af. In Griekenland zijn ze alleen op enkele plaatsen te vinden en ontbreken ze in de Rodopegebergte. Ook in Noord-Duitsland komen ze niet voor.

Nederland en België

In Nederland komt de sleutelbloemvlinder niet voor. Er is slechts één onzekere waarneming geregistreerd. In België komt hij voor in de Ardennen en de Eifel.

Habitat en biotoop

De sleutelbloemvlinder leeft in lichte loofbossen, struikachtige gebieden en aan de randen van moerassen, van de kust tot een hoogte van 1600 meter. Hij komt vooral voor op kalkgraslanden met veel sleutelbloemen, de waardplant van de rups.

Herkenning

Vlinder

Het mannetje heeft een spanwijdte van 29 tot 31 millimeter, terwijl het vrouwtje iets groter is met een spanwijdte van 31 tot 34 millimeter. De vleugellengte bedraagt 17 millimeter.

De vleugels zijn donkerbruin of zwartbruin met kleine roodbruine vlekken, die in lijnen over de vleugels lopen. Op de voorvleugels zijn deze vlekken duidelijk te zien, maar op de achtervleugels kunnen ze soms bijna verdwijnen in de donkere achtergrond.

De onderkant van de vleugels is kaneelbruin. De onderkant van de voorvleugels heeft vlekken die lijken op die van de bovenkant, terwijl de onderkant van de achtervleugels witte vlekken heeft bij de basis en verderop op de vleugel.

Rups

De rups wordt ongeveer 15 millimeter lang. Hij heeft veel haartjes en een kort, cilindervormig lichaam. De kleur is licht geelbruin, met een lila of grijsbruine ruglijn met zwartbruine vlekjes. Aan beide kanten van deze lijn zitten kleine donkere vlekken. De kop is geelbruin en is gedeeltelijk in het lichaam teruggetrokken.

Voedsel

Vlinder

De vlinder voeden zich voornamelijk met nectar van bloemen.

Rups

De rupsen eten de bladeren van primula’s, vooral van de gulden sleutelbloem. Daarnaast kunnen ze zich ook voeden met slanke sleutelbloem en stengelloze sleutelbloem. Ze hebben dus een sterke voorkeur voor planten uit de sleutelbloemfamilie, die vaak groeien op kalkrijke graslanden en bosranden.

Rupsen eten vooral het bovenste deel van de bladeren en laten de nerven intact. Ze eten geen vergeelde bladeren en zoeken een nieuwe plant als ze die tegenkomen. Ze voeden zich niet bij temperaturen onder 11 °C of bij nat weer.

Waardplanten

De waardplanten zijn verschillende soorten uit de sleutelbloemfamilie.

Weetjes

• De sleutelbloemvlinder is de enige Europese soort binnen de familie prachtvlinders (Riodinidae). De meeste soorten uit deze familie leven in Amerika.
• De vlinder komt niet in Nederland voor, maar wordt soms als dwaalgast waargenomen.
• De rupsen eten alleen bladeren van sleutelbloemen.
• De popfase duurt negen maanden, wat relatief lang is voor een vlinder.

Gedrag

Mobiliteit

De sleutelbloemvlinder blijft meestal dicht bij zijn leefgebied, omdat hij zich niet ver verspreidt. Mannetjes zijn territoriaal en verdedigen kleine, warme en beschutte plekken, waar ze vaak luchtgevechten aangaan met andere mannetjes. Vrouwtjes zwerven rond en kunnen afstanden tot 250 meter afleggen op zoek naar geschikte planten om eitjes te leggen.

Nieuwe populaties kunnen zich soms tot 5 kilometer van een bestaande groep vestigen, maar dat gebeurt niet vaak.

Door deze beperkte mobiliteit is de sleutelbloemvlinder kwetsbaar voor habitatverlies, omdat hij niet gemakkelijk naar nieuwe gebieden migreert.

Vliegtijd

De vlinder vliegt ten noorden van de Alpen in één generatie van april tot half juni. Zuidelijk van de Alpen heeft hij twee generaties. De eerste generatie vliegt daar van maart tot mei en de tweede generatie van augustus tot september.

Levenscyclus

Vlinder

De sleutelbloemvlinder legt haar eitjes meestal in kleine groepjes, tot acht stuks, aan de onderkant van bladeren van de waardplant. Soms worden ze ook los gelegd of op bladeren dicht bij de waardplant, vooral als sleutelbloemen groeien in dichte begroeiing. Op goede planten kunnen meerdere vrouwtjes eitjes leggen.

Eitjes

Het eitje is bolvormig met een platte onderkant en heeft een diameter van 0,6 mm. Eerst is het glanzend en ondoorzichtig, maar na verloop van tijd bleekgroen. Vlak voor het uitkomen krijgt het een donkerpaarse vlek. De eitjes komen na 7 tot 21 dagen uit, afhankelijk van het weer.

Rups

Pasgeboren rupsen zijn bijna doorzichtig, met enkele lange bleke haartjes. Overdag verbergen ze zich aan de basis van bladstelen, omdat ze alleen ’s nachts actief zijn. Tijdens de eerste fase (voor de eerste vervelling) zijn ze lichtgroen. In totaal doorlopen ze vier stadia in ongeveer vier weken. Een volgroeide rups is 16 tot 17 mm lang, lichtbruin, met een donkerbruine streep en veel haartjes. Op elk segment zit een zwarte vlek in de streep.

Pop

De pop is kort, slechts 9 mm lang en heeft een licht crèmekleurige tint met een beetje roze en regelmatig verdeelde donkerbruine vlekken. Er zitten ook enkele lichte haartjes op. De poppen worden gevonden laag in dicht gras of op de grond. De popfase duurt negen maanden, maar er is een hoge sterfte.

Predatie

Vijanden van de eitjes zijn grote slakken, die in de lente sleutelbloemen eten. Van de pop zijn dit onder andere spitsmuizen en slakken.

Bedreiging

De sleutelbloemvlinder wordt bedreigd door habitatverlies, klimaatverandering, intensieve landbouw en predatie.

Bescherming

In sommige landen wordt de sleutelbloemvlinder beschermd, omdat de populatie in veel gebieden sterk afneemt.

De sleutelbloemvlinder is niet opgenomen in de lijst van beschermde vlinders in Nederland.

Bronnen

• Sleutelbloemvlinder. (2023, april 14). Wikipedia, de vrije encyclopedie. Opgehaald 09:15, mei 20, 2025 van https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sleutelbloemvlinder&oldid=64146935.
• De Vlinderstichting | Vlinder: sleutelbloemvlinder / Hamearis lucina, geraadpleegd 20 mei 2025
• NDFF Verspreidingsatlas | Hamearis lucina – Sleutelbloemvlinder, geraadpleegd 20 mei 2025
• Seite „Schlüsselblumen-Würfelfalter“. In: Wikipedia – Die freie Enzyklopädie. Bearbeitungsstand: 28. April 2024, 13:24 UTC. URL: https://de.wikipedia.org/w/index.php?title=Schl%C3%BCsselblumen-W%C3%BCrfelfalter&oldid=244477197 (Abgerufen: 20. Mai 2025, 09:15 UTC)
• Wikipedia contributors. (2023, May 1). Hamearis lucina. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved 09:16, May 20, 2025, from https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Hamearis_lucina&oldid=1152722166
• Sleutelbloemvlinder Hamearis lucina | Nederlands Soortenregister, geraadpleegd 20 mei 2025