Brede orchis

Beschrijving van de brede orchis

De brede orchis is een van de vroegst bloeiende orchideeën. De soort bloeit in onze streken vooral in mei, met een piek rond half mei. Net zoals de meest gelijkende soorten is de brede orchis vrij variabel in habitus, bladvlekken, vorm van de lip en vorm van de bladeren.

Stengels

De stengels worden naar de top toe hol en zijn min of meer gedrongen. Later worden ze wat langer. De stengeltop is vaak iets paars. Het is een middelgrote plant met een lengte van 15 tot 30 cm (maximaal 40 cm).

Bladeren

De plant heeft vier tot acht donkergroene, vlak of licht gevouwen, meestal schuin afstaande bladen. De onderste bladeren zijn lancetvormig tot lijn-lancetvormig en in het midden het breedst. De lengte is drie tot vier keer de breedte.

De bovenste bladeren zijn smaller, met meestal onregelmatige, gevulde (zelden ringvormige) donkere vlekken, maar soms zijn ze ongevlekt. (Eigenlijk kunnen vrijwel alle orchideeën met gevlekte bladeren ook met ongevlekte bladeren voorkomen. De vlekken zijn soms enkel latent aanwezig; ze zijn er wel, maar je ziet ze niet).

De schutbladen zijn vaak iets paarsig en meestal langer dan de bloemen.

Bloemen

De bloemen zijn tweeslachtig (een bloem met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen) en tweezijdig symmetrisch. Ze zijn paarsrood, soms roze of zelden wit met donkere vlekken. De bloeiaar is kegelvormig en maximaal 15 cm lang. De zijdelingse bloembladen staan af.

De driedelige lip is vlak uitgespreid, 0,9-1,4 cm, heeft een getande rand, paarsige lijnen en is breder dan lang. De lip heeft teruggeslagen zijslippen en vaak een grote middenlob. De grote middenlob is lichter gekleurd dan de zijlobben, met weinig tekening. Het honingmerk bestaat uit stippen, streepjes en lussen.

De spoor is korter dan het vruchtbeginsel en naar onder gebogen.

Vruchten

De brede orchis is eenzaadlobbig (kiemend met één kiemblaadje). De vrucht is een doosvrucht. De brede orchis verspreidt zich via stoffijn zaad.

Weetjes

• De brede orchis is in heel Nederland vrij zeldzaam. De grootste populaties zijn tegenwoordig te vinden in de polderlanden van Texel en langs de Drentse Aa.
• Voor het overleven als plant is de brede orchis aangewezen op een mutualistische symbiose met een bodemschimmel.

Ecologie

Bodem

De brede orchis groeit op zonnige plaatsen op vochtige tot natte, voedselarme tot matig voedselrijke, niet of slechts licht bemeste, zwak zure tot vaak kalkhoudende, humusrijke grond (veen, zand, leem, löss, zavel, rivierklei en lichte zeeklei). Deze soort groeit ook wel in zwak brak milieu.

Groeiplaats

Deze orchis staat in hooi- en weilanden, in blauwgraslanden, duinvalleien en in schraallanden, in brongebieden, bermen en in brakwatervenen, op taluds van sloten, beken en kanalen.

De groeiplaats van de brede orchis is grasland (moerassige plaatsen, hooiland, extensief beweid grasland en blauwgrasland), bermen, zeeduinen (grazige duinvalleien), moerassen (trilvenen en bronmoerassen), waterkanten (langs kwelsloten en greppels), buitendijkse waarden, zandplaten, afgravingen, opgespoten grond en drassige plekken op dalwanden.

Bedreiging

De soort gaat in Nederland achteruit als gevolg van zware bemesting, ontwatering, verschraling, herontginning, veranderingen in agrarisch gebruik, ruilverkavelingen en stadsuitbreidingen. De brede orchis staat op de Rode Lijst vermeld als kwetsbaar.

Bescherming

Op de Nederlandse Rode lijst van planten staat de soort als vrij zeldzaam en sterk afgenomen. In Nederland is de plant vanaf 1 januari 2017 niet meer wettelijk beschermd.

Etymologie

Dactylorhiza is afgeleid van het Oud-Griekse dactylus (teen of vinger) en rhiza (wortel). Het slaat op de vingervormige wortelknollen. De soortaanduiding majalis is afkomstig van het Latijnse maius (mei), wat betrekking heeft op de bloeiperiode.

Bronnen

• Brede orchis. In: FLORON Verspreidingsatlas Vaatplanten, 4 mei 2024, https://www.verspreidingsatlas.nl/0886
• Brede orchis. (2023, juni 6). Wikipedia, de vrije encyclopedie. Opgehaald 16:18, mei 4, 2024 van https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Brede_orchis&oldid=64429470.
• Brede orchis Dactylorhiza majalis. Nederlands Soortenregister, https://www.nederlandsesoorten.nl/linnaeus_ng/app/views/species/nsr_taxon.php?id=119162. Geraadpleegd: 4 mei 2024
• Waarneming.nl, Stichting Observation International en lokale partners, 4 mei 2024, https://waarneming.nl/species/6680/
• Brede orchis. (2023, juni 6). Wikipedia, de vrije encyclopedie. Opgehaald 17:32, mei 4, 2024 van https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Brede_orchis&oldid=64429470.