Bergeend

Leefgebied van de bergeend

De bergeend komt voor van Zuidwest-Europa tot Noordoost-China. De belangrijkste broedgebieden zijn de Britse eilanden, het internationale Waddengebied en het Oostzeegebied. Behalve als kustbewoner zien we de bergeend bij ons als broedvogel steeds vaker landinwaarts. De mondingen van de Weser en Elbe vormen een belangrijke ruiplaats voor de Noordwest-Europese populatie. Ruiplaatsen zijn er ook bij Balgzand en in andere delen van de Waddenzee.

Nederland en België

De populatie bergeenden is de laatste decennia licht toegenomen. In België zijn ze langs de Vlaamse kust te vinden, onder andere in Het Zwin en in de achterhaven van Zeebrugge. Ook in het binnenland komen ze voor, zoals bij Burchtse Weel, Blokkersdijk en de Scheldeboorden.

In Nederland zijn ze in Zeeland vaak te zien, maar ook langs het IJsselmeer en op de Waddeneilanden. Ze broeden er, maar ze zijn er ook doortrekker en wintergast. De bergeenden leven in de duinen, maar ze zijn ook vaak in de zee te zien. Ook de Zaanstreek en de Gelderse Poort herbergen relatief veel broedparen.

Habitat

In ons land vormen de duinen traditioneel de ideale broedbiotoop voor bergeenden. Ze benutten er verlaten konijnenholen voor het nest. Als er periodiek ziektes uitbreken onder de konijnen en de stand daardoor afneemt, heeft dat gevolgen voor de bergeend. Er zijn dan minder holen beschikbaar en de vegetatie neemt toe. Jonge bergeenden kunnen dan moeilijker uit de voeten wanneer ze het nest verlaten.

Behalve in de duinen broedt de bergeend ook op kwelders, in veenweiden en langs de rivieren. Voor hun voedsel zijn bergeenden afhankelijk van voedselrijk slik. Het wad bijvoorbeeld, maar ook modderige sloten en slikranden langs de uiterwaarden.

Herkenning

Bergeenden worden 58 tot 67 cm lang en de mannetjes hebben een spanwijdte van 110 tot 133 cm. De spanwijdte van vrouwtjes bedraagt ongeveer 70 cm. Het gewicht varieert nogal. Bij een onderzoek in februari, in het zuidwesten van de Kaspische Zee, wogen mannetjes 830 tot 1500 gram. Het gemiddelde gewicht was 1180 gram. Vrouwtjes waren aanzienlijk lichter met een gewicht van 562 tot 1085 gram en een gemiddeld gewicht van 813 gram.

De kop en de hals zijn zwart. In de broedperiode zijn de kop en de voorkant van de hals van het mannetje licht iriserend groenzwart. Vanaf de schouders loopt aan weerszijden van het lichaam een ​​groenzwarte band naar achteren. Op de borst en de voorkant van de rug loopt een brede roodbruine band. Vanaf deze roodbruine band loopt nog een zwarte band naar de buik. Verder is het verenkleed overwegend wit. De poten zijn vleeskleurig.

In tegenstelling tot de meeste eenden is er weinig seksueel dimorfisme bij bergeenden. Vrouwtjes zijn tot een derde kleiner dan mannetjes, en tijdens het broedseizoen is het verenkleed van het mannetje iets meer contrasterend dan dat van het vrouwtje. De kop en de hals van het vrouwtje glanzen ook groenzwart tijdens het broedseizoen. Bij het vrouwtje zijn de roodbruine borstband en de zwarte buikstreep echter wat smaller dan bij het mannetje en wat zwakker van kleur. De kop lijkt bruiner dan die van het mannetje. Bij sommige vrouwtjes is de basis van de snavel zwartachtig. 

Het duidelijkste onderscheidende kenmerk tussen de twee geslachten tijdens het broedseizoen is de rode knobbel op de snavel, die zich alleen bij mannetjes ontwikkelt. De grootte varieert afhankelijk van de grootte van de testikels. De knobbel verdwijnt wanneer het vrouwtje nog aan het broeden is, en de snavel wordt dan weer donker roodbruin. 

De bewegingen van bergeenden tijdens de vlucht zijn vergelijkbaar met die van ganzen. Bergeenden vliegen meestal laag. Grote zwermen vliegen meestal in onregelmatige lijn- of boogformaties. De gemiddelde vliegsnelheid over de grond van migrerende bergeenden is 95 km.

Weetjes

• Als het legsel verloren gaat of als het vrouwtje zo gestoord wordt tijdens het broeden dat ze het legsel opgeeft, komt er meestal geen volgend legsel.
• Het vrouwtje verlaat het legsel ongeveer drie tot vier keer per dag om zelf te eten en om zichzelf te verzorgen. Het mannetje blijft echter dicht bij het broedende vrouwtje en begeleidt haar op vluchten naar de voedselgebieden.
• Bij gevaar verschuilen jonge vogels zich in vegetatie of duiken onder in het water. Volwassen vogels die in de rui zijn duiken onder wanneer ze worden bedreigd.

Voedsel

Bergeenden eten kleine schelpdieren en wadslakjes, garnalen en andere kreeftachtigen, wormen en andere kleine bodemdieren, insecten en larven, zaden en ander plantaardig materiaal.

Gedrag

Bergeenden verzamelen zich in juli en augustus in de Waddenzee om daar te ruien. In de jaren negentig van de twintigste eeuw was dat vooral in de Duitse Waddenzee bij de monding van de Elbe, maar sindsdien wordt het aantal bergeenden dat van de Nederlandse Waddenzee gebruik maakt als ruigebied steeds groter. In de periode 2010-2016 was dit aantal gemiddeld 55.000 vogels en in de periode 2017-2021 is dit toegenomen tot gemiddeld 91.000 individuen. Omdat de afname in de Duitse Waddenzee kleiner is dan de toename in het Nederlandse deel lijkt dit te wijzen op een toename van de Europese populatie.

Vogeltrek

Na de broedtijd trekken bergeenden naar het open water van de Waddenzee om veilig te kunnen ruien. In het Duitse deel kwam lang de gehele West-Europese populatie daarvoor bijeen. Sinds 1995 verblijft ook een deel daarvan in Nederlandse Waddenzee. In het voorjaar gaan ze weer naar hun broedgebieden. Tijdens koude winters trekken bergeenden weg naar Engeland en Frankrijk.

Voortplanting

De balts begint al in de overwinteringsgebieden en bereikt het hoogtepunt in de periode tussen het vinden van de nestplaats en het begin van het broeden. Ongedekte vrouwtjes worden meestal het hof gemaakt door meerdere mannetjes. Dit leidt vaak tot een lange rij vliegende eenden, waarbij een vrouwtje de vlucht neemt en gevolgd wordt door maximaal tien mannetjes.

De balts van de woerd op de grond omvat een verticaal strekken van de kop en de nek, evenals roterende pompbewegingen die worden uitgevoerd met de kop en de nek.

Meerdere broedparen verzamelen zich op een plek die meestal iets hoger ligt en goed uitzicht biedt. Er vinden aanvallen en schijngevechten plaats ​​tussen de koppels. De eigenlijke paring vindt plaats in het water. Het wordt voorafgegaan door het onderdompelen van de snavel en het poetsen door beide geslachten. Het vrouwtje geeft aan dat ze klaar is om te paren door zich plat in het water uit te strekken.

Het nest bevindt zich vaak in een verlaten konijnenhol. Hierin wordt een nest van donsveertjes gemaakt. Andere nestlocaties zijn holtes onder aanspoelsel of tussen dichte vegetatie.

Vanaf april tot in juni worden de eieren gelegd. Eén legsel bestaat meestal uit 8 tot 10 eieren. De broedduur bedraagt ongeveer 28 dagen. De eieren worden alleen door het vrouwtje uitgebroed terwijl het mannetje op wacht staat.

De kuikens gaan al snel met de ouders naar het water. De jongen verzamelen zich geleidelijk in crèches van tientallen exemplaren, die onder de hoede van staan van enkele volwassen vogels. De kuikens kunnen binnen 8 weken vliegen.

Bedreiging

De belangrijkste roofdieren van jonge bergeenden zijn grote mantelmeeuwen, evenals kraaien en vossen. Ongunstige weersomstandigheden leiden ook tot hoge sterftecijfers.

Bescherming

Door het koloniseren van gebieden in het binnenland zijn de aantallen bergeenden de laatste decennia toegenomen. Ze profiteren daarbij van de aanleg van nieuwe natte natuur. In de duinen namen de aantallen, waarschijnlijk door afname van het aantal konijnen, echter enigszins af.

In het Duitse deel van de Waddenzee nemen de aantallen bergeenden af. De Duitse BirdLife Partner Nabu onderzoekt via zenderonderzoek wat daarvan de oorzaken zijn om de bergeend beter te kunnen beschermen.

Bronnen

• Bergeend. (2022, mei 31). Wikipedia, de vrije encyclopedie. Opgehaald 11:55, augustus 24, 2022 van https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bergeend&oldid=62158101.
• Vogelbescherming: Bergeend| Vogelbescherming
• Seite „Brandgans“. In: Wikipedia – Die freie Enzyklopädie. Bearbeitungsstand: 23. Mai 2022, 17:47 UTC. URL: https://de.wikipedia.org/w/index.php?title=Brandgans&oldid=223110279 (Abgerufen: 23. September 2022, 16:46 UTC)