Leefgebied van de eider
De eider of eidereend komt voor langs de noordelijke kusten van Europa, Noord-Amerika en Oost-Siberië. Ze broeden van het Noordpoolgebied tot de gematigde klimaatzones, in Europa van de Waddenzee tot het noordwesten van Frankrijk. Aan de Noord-Amerikaanse Atlantische kust strekt het broedgebied zich uit tot aan Maine, en aan de Stille Oceaan tot aan het zuiden van Alaska.
Het belangrijkste broedgebied voor eidereenden ligt op IJsland, waar ongeveer 450.000 paren broeden, en in de Oostzee, waar tot 600.000 paren samenkomen om te broeden.
Nederland
De eidereend heeft zijn broedgebied geleidelijk naar het zuiden verplaatst. Rond 1800 werden de eerste broedgevallen in het Deense waddengebied gerapporteerd, en in 1906 broedde de eerste eidereend op Vlieland. Daarna steeg het aantal sterk tot in de jaren 1960 door vergiftiging met bestrijdingsmiddelen een daling optrad. Daarna trad een spoedig herstel in en rond de eeuwwisseling was het aantal broedparen gestegen tot 10.000. Daarna nam het aantal weer af, waarschijnlijk door de verslechterde voedselomstandigheden in de Waddenzee. In 2018 werd het aantal broedparen geschat op ongeveer 3500.
Habitat
Voor broedplaatsen gebruiken eidereenden kleine, vegetatievrije rotsachtige eilanden en scheren, begroeide of beboste eilanden, en beschermde en rustige zeebaaien met vlakke oevers.
Herkenning
Met een gemiddelde lichaamslengte van 58 centimeter zijn eidereenden iets groter dan wilde eenden. Ze wegen gemiddeld 2,2 kilogram. De spanwijdte bedraagt 95 tot 105 cm. Mannetjes zijn over het algemeen groter en zwaarder dan vrouwtjes.
Door de hoge snavelwortel, die tot het voorhoofd reikt, lijkt de kop wigvormig. Hierdoor zijn ze makkelijk te onderscheiden van andere eendensoorten, aangezien dit profiel alleen bij eidereenden voorkomt. Tijdens de vlucht zijn ze duidelijk te herkennen aan de krachtige vorm, de dikke en korte nek en de opvallende vorm van de kop.
Er worden zes ondersoorten onderscheiden:
- S. m. mollissima: noordwestelijk Eurazië
- S. m. v-nigrum: (Pacifische eider): noordoostelijk Azië en Alaska
- S. m. borealis: noordoostelijk Canada, Groenland en IJsland
- S. m. sedentaria: Hudsonbaai en Jamesbaai (Canada)
- S. m. dresseri: (Dressers eider): zuidoostelijk Canada, de noordoostelijke Verenigde Staten
- S. m. faeroeensis: Faeröer-eilanden
Eidereenden vertonen seksueel dimorfisme door de kleur van het verenkleed.
Mannetjes
Het broedkleed van mannetjes, die zoals alle eenden een woerden wordt genoemd, is op de rug overwegend wit en op de borst lichtroze. De buik, de flanken, het midden van de romp, de staart, de bovenste en onderste staartdekveren en de bovenkant van de kop zijn zwart. Op de hals is het verenkleed echter licht mosgroen. De nekveren zijn iets langwerpig zodat ze een kleine holte vormen. De snavel is blauwgrijs tot groengrijs, maar tijdens de baltsperiode geelgroen. De buitenste armpennen zijn zwart, de binnenste zijn wit en sikkelvormig gebogen. Het winterkleed daarentegen is donkerbruin en hier en daar afgewisseld met witte vlekken. De strepen op het verenkleed vallen echter iets minder op dan die van de vrouwtjes.
Vrouwtjes
Vrouwtjes hebben het hele jaar door een onopvallend donker tot geelbruin verenkleed, met zwarte strepen die over het lichaam lopen. De nek en de kop zijn daarentegen meer egaal bruin. Het verenkleed heeft daar alleen een fijne, bruinzwarte tekeningen. Het verenkleed is vergelijkbaar met dat van vrouwtjes van veel andere eendensoorten, maar door de opvallende vorm van de kop zijn ze gemakkelijk herkenbaar als eidereenden. De snavel van de vrouwtjes is donkergroen. De punt van de snavel is lichter van kleur en heeft een brede en verhoornde punt. De kleur van de ogen is bij beide geslachten bruin.
Jonge vogels
Jonge vogels van beide geslachten lijken qua verenkleed op vrouwtjes. Ze zijn echter iets donkerder van kleur en minder zwaar gestreept. Jonge woerden krijgen het volledig ontwikkelde verenkleed van het mannetje pas in hun derde of vierde levensjaar. Al in hun tweede levensjaar laten ze echter duidelijk het zwart-witcontrast zien dat typerend is voor volwassen woerden. Op dat moment zijn er nog veren met een geelbruine rand in het gebied rond de kop en nek. Delen van de achterveren zijn dan nog zwartbruin
Geluid
Tijdens de balts roepen mannetjes met een zachte, gedempte twee- tot drielettergrepige “ahoo” of “hu-huuuu“, die tot ver over het wad of het wateroppervlak te horen is. Jonge mannetjes hebben deze roep nog niet onder de knie. Hun roep klinkt hees en klint als “gro-gro-ó“. Vrouwtjes reageren op de paringsoproepen van het mannetje met een rammelende “goggoggoggog” en een krakende “crrr“.
Weetjes
- Mosselen worden met de schelpen gegeten. De schelpen worden gekraakt in de sterke kauwmaag. Ze scheiden deze schelpresten uit als braakballen.
- Zout dat met voedsel wordt ingenomen, wordt uitgescheiden via zoutklieren in het voorhoofd.
- Eidereenden maakt gericht gebruik van getijdenveranderingen om voedsel te zoeken in delen van de zee die bij hoog water voor hen niet toegankelijk zijn.
- Op het land lijken ze onhandig en log, maar het zijn goede zwemmers en duikers en kunnen zelfs zware zeeën goed aan.
Voedsel
Ze eten voornamelijk tot 40 millimeter grote mosselen. Verder eten ze slakken, schaaldieren en – in tegenstelling tot andere eendensoorten – vis. Aan de Noordzeekust maken ze vooral gebruik van de mosselbanken.
Plantaardige voeding speelt bij deze eenden geen grote rol. Vrouwtje eten alleen tijdens het broedseizoen planten, vooral wat in de buurt van het nest groeit.
Eidereenden vangen mosselen door het wad af te zoeken of door in het water te duiken. Met behulp van hun krachtige snavel zijn ze in staat mosselen los te wrikken of op te graven. Ook zoeken ze in aangespoeld zeewier naar waterinsecten, mosselen en slakken.
Gedrag
Eidereenden zijn dagactieve eenden die uitgesproken goed kunnen duiken. Ze duiken naar mosselen tot een diepte van zes meter en blijven iets meer dan een minuut onder water. Ze gebruiken hun vleugels om onder water te bewegen. Uit waarnemingen blijkt dat ze ook veel diepere zeebodems kunnen bereiken. Er zijn duiken tot een diepte van 50 meter waargenomen.
Vrouwtjes worden geslachtsrijp in hun tweede levensjaar. Maar slechts enkele van deze tweejarige vrouwtjes komt tot broeden. De woerden daarentegen baltsen pas in hun derde levensjaar. Pas dan is het verenkleed van de volwassen woerden grotendeels ontwikkeld.
De woerden beginnen in december met hun balts. Later in de winter doen ook de vrouwtjes mee. Het is sociaal paargedrag waarbij tot tien mannetjes zich in de buurt van een vrouwtje verzamelen. Jonge, nog niet geslachtsrijpe woerden verblijven vaak in de buurt van dergelijke baltsende woerden en laten dan al hun eerste baltsgedrag zien.
De woerden laten tijdens de balts een karakteristieke lichaamsbeweging zien, die soms wordt omschreven als “een achterwaartse buiging”. De mannetjeseenden bewegen hun kop naar achteren en hun borst naar voren.
Meestal maken meerdere mannetjes een vrouwtje het hof. Tot de typische baltshoudingen van woerden behoren indrukwekkend zwemmen, waarbij het hoofd langzaam van rechts naar links wordt gedraaid en het uit het water strekken van het lichaam, waarbij de vleugels naar achteren worden gespreid. De paring zelf is in een paar seconden voorbij.
Het vrouwtje geeft aan dat ze bereid is te paren door plat op het water te gaan liggen. Om te paren zwemt de mannetjeseend naar het vrouwtje toe, duwt haar bijna volledig onder water en bijt met zijn snavel in haar nek. Het paren zelf duurt slechts enkele seconden.
Wanneer ze in het broedgebied aankomen, is het merendeel van de vrouwtjes gedekt. Een band tussen een mannetje en een vrouwtje duurt meestal maar één jaar. Sommige vrouwtjes paren echter af en toe het jaar daarop opnieuw met dezelfde mannetjeseend wanneer deze terugkeert naar hetzelfde territorium.
Vogeltrek
Vogels uit de meest noordelijke broedgebieden, zoals Spitsbergen, migreren naar gematigde breedtegraden om te overwinteren, waar ze grote groepen kunnen vormen in geschikte kustwateren. Ze overwinteren in de zuidelijke regio’s van het verspreidingsgebied van deze vogel.
De zuidelijke populaties bestaan daarentegen grotendeels uit standvogels.
In de winter verschijnen eidereenden regelmatig in kleine aantallen op de grotere bergmeren, zelfs op grote afstanden van de zee.
Voortplanting
Eidereenden broeden alleen of in kleine groepen. In de broedgebieden bevinden zich echter vaak grotere kolonies. In IJsland komen bijvoorbeeld kolonies tot wel 1.000 paren voor. Op geschikte plaatsen kunnen er twee tot drie nesten per vierkante meter zijn. Eidereenden mijden steile oevers, ruige rotsen en gebieden die aan wind zijn blootgesteld. Als de oever langzaam stijgt, bevinden de kolonies zich soms op enkele honderden meters afstand van de kustlijn, zodat het water zelfs bij hoogwater de nesten niet kan bereiken.
De nestlocatie is afhankelijk van de lokale omstandigheden. Op broedplaatsen zonder begroeiing bouwt het vrouwtje het nest tussen de stenen. Het nest is dan niets meer dan een ondiepe holte, maar het is wel beschermd tegen de wind. Als er kruidachtige vegetatie of struiken zijn, zijn de nesten beter beschermd. Af en toe gebruikt het vrouwtje ook oude meeuwennesten als nestplaats. Eidereenden hergebruiken regelmatig hun oude broedplaatsen, wat de vegetatie in hun broedgebied beïnvloed. Door de uitwerpselen van de eenden zijn de gebieden rond de nesten kruidachtig of begroeid met dwergstruiken.
Afhankelijk van de regio en de weersomstandigheden loopt het broedseizoen van begin april tot half mei. Het vrouwtje legt gewoonlijk vier tot zes groengrijze eieren in het nest, dat is bekleed met donsveertjes. Het leginterval bedraagt 24 uur. Als er meer dan negen eieren in het nest liggen, is er meestal sprake van meerdere legsels, wat gebruikelijk is bij eidereenden, maar ook bij andere eenden en halfganzen die in kolonies broeden.
Als het vrouwtje de eieren tijdens het broeden verlaat, bedekt ze ze met dons om warmteverlies te verminderen. Vrouwtjes, opgeschrikt door verstoringen, spuiten uitwerpselen over hun eieren als ze omhoog vliegen.
De eieren worden gedurende 25 tot 26 dagen uitsluitend door het vrouwtje uitgebroed, dat gedurende deze tijd vast. Ondertussen blijft het mannetje in de buurt van het nest. Hij eet ook minder gedurende deze periode, waardoor hij ook lichaamsgewicht verliest. Zodra de voortplanting echter voldoende is gevorderd, migreren de mannetjes naar de ruiplaatsen.
Na het uitkomen worden de jonge vogels door het vrouwtje verzorgd. Drijvend op zee zorgt ze tot laat in de zomer voor de jonge vogels. Deze periode bedraagt ongeveer 65 tot 75 dagen. Tijdens deze periode vindt vaak socialisatie met meerdere families plaats, die weer uiteenvallen zodra de jonge vogels kunnen vliegen.
Predatie
In de meest noordelijke gebieden van het verspreidingsgebied zijn sneeuwuilen en de poolvossen predatoren van eidereenden. In de zuidelijker gelegen verspreidingsgebieden zijn dit oehoes, zeearenden en de rode vossen.
Kuikens en eieren worden ook bedreigd door meeuwen en verschillende kraaiachtigen zoals zwarte kraaien, bonte kraaien en raven.
Jonge vogels lopen echter ook risico op besmetting met parasieten, waarvan sommige gespecialiseerd zijn in de eidereend als tussengastheer. Veel van de jonge vogels hebben bijvoorbeeld last van zuigwormen, die de jonge vogels verzwakken en soms tot de dood leiden.
Ook kan er sprake zijn van een massale sterfte van eidereenden als de zeekusten tijdens strenge winters dichtvriezen en de eidereenden niet meer bij de mosselen op de zeebodem kunnen komen.
Bedreiging
De soort is gevoelig voor langdurige watervervuiling door olie en komt in gevaar door overbevissing en de exploitatie van kokkel- en mosselbanken binnen de voornaamste foerageergebieden. De visserij zorgt nog voor een extra gevaar, doordat de vogels verstrikt raken in netten. Verstoring van het leefgebied en broedplaatsen door recreanten komt eveneens voor.
De Noord-Amerikaanse populatie wordt geschat op 750.000 tot 1 miljoen broedparen. De IUCN schat de totale populatie eidereenden op 2,5 tot 3,6 miljoen dieren en classificeert de soort als “minst zorgwekkend”.
Bescherming
De eidereend staat op de Oranje lijst van Nederlandse broedvogels.
Bronnen
- Eider, 23 september 2023, https://www.vogelbescherming.nl/ontdek-vogels/kennis-over-vogels/vogelgids/vogel/eider
- Eider (vogel). (2023, augustus 24). Wikipedia, de vrije encyclopedie. Opgehaald 14:47, september 23, 2023 van https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Eider_(vogel)&oldid=65405396.
- Seite „Eiderente“. In: Wikipedia – Die freie Enzyklopädie. Bearbeitungsstand: 28. Juni 2023, 20:22 UTC. URL: https://de.wikipedia.org/w/index.php?title=Eiderente&oldid=235021114 (Abgerufen: 23. September 2023, 14:48 UTC)
Somateria mollissima | |
Taxonomie | |
---|---|
Rijk | Animalia (Dieren) |
Stam | Chordata (Chordadieren) |
Klasse | Aves (Vogels) |
Orde | Anseriformes (Eendvogels) |
Familie | Anatidae (Eendachtigen) |
Geslacht | Somateria |
Kenmerken | |
Grootte | Gem. 58 cm |
Snavellengte | |
Kleur | Wit, zwart, grijs |
Gewicht | Gem. 2,2 kg |
Vleugelspanwijdte | 95-105 cm |
Groep/solitair | Groep |
Voeding | Slakken, schaaldieren en vis |
Voortplanting | |
Broedinterval | Jaarlijks |
Aantal eieren | 4-6 eieren |
Plaats nest | Op de grond tussen stenen |
Grootte eieren | Gem. 77 x 51 mm |
Gewicht eieren | 87-127 gram |
Broedperiode | Begin april-half mei |
Broedduur | 25-26 dagen |
Aantal legsels | 1 legsel |
Vliegvlug | 50 dagen |
Geslachtsrijp | ♀ 2 jaar, ♂ 3 jaar |
Levensduur | 20 jaar |
Voorkomen in Nederland | |
Aantal broedparen | 3480-3580 (in 2018) |
Aantal overwinteraars | 28.100-99.000 (in 2016-2021) |
Doortrekkers | 15.000-84.300, nov (in 2016-2021) |
Bescherming | Oranje lijst van Nederlandse broedvogels |
Rode lijst IUCN | Niet bedreigd |
Ontdek meer van Fauna & Flora
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.